De kwintencirkel - PianoWebsite.nl (2024)

Je kunt deze les als een video bekijken (hieronder), maar je kunt deze les onder de video ook gewoon lezen.

De kwintencirkel biedt een handig overzicht van de verschillende toonladders en hoe deze met elkaar in verband staan.

Hoe wordt de kwintencirkel gevormd?

In een vorige les (majeur toonladders) vertelde ik dat als je begint met de grondtoon C, elke keer als je de majeur toonladder een kwint omhoog neemt, deze één extra kruis in de toonladder krijgt.

En omgekeerd, als je vanaf C majeur elke keer een kwint omlaag gaat (of een kwart omhoog, dat geeft hetzelfde resultaat), dan krijg je een extra mol in de majeur toonladder.

Je zou alle grondtonen van de majeur toonladders op een rij kunnen weergeven met C in het midden.

Aan de linkerkant van de C komen alle majeur toonladders met mollen, waarbij elke stap naar links een kwint naar beneden is (of een kwart omhoog) en een extra mol in de toonladder geeft.

Aan de rechterkant van de C komen alle majeur toonladders met kruizen, waarbij elke stap naar rechts een kwint naar boven is (of een kwart naar beneden) en een extra kruis in de toonladder geeft.

Ges Des As Es Bes F C G D A E B Fis

Het is belangrijk te beseffen dat de toonladder helemaal aan de linkerkant (Ges) en de toonladder helemaal aan de rechterkant (Fis) eigenlijk dezelfde toonladders zijn, aangezien Ges (Gb) en Fis (F#) dezelfde noot zijn, alleen anders geschreven: ze zijn enharmonisch equivalent.

Dus dat betekent dat we deze reeks toonladders in een cirkel kunnen weergeven:

Aan de rechterkant van de cirkel staan de majeur toonladders met kruizen, aan de linkerkant de toonladders met mollen.

Elke stap met de klok mee (dus dit komt overeen met een stap naar rechts in onze reeks hierboven) betekent een kwint omhoog (of een kwart omlaag) en dus een extra kruis in de toonladder.

Elke stap tegen de klok in betekent een kwint omlaag (of een kwart omhoog) en dus een extra mol in de toonladder.

We noemen deze cirkel de kwintencirkel.

Aangezien een kwint omhoog overeenkomt met een kwart omlaag (en omgekeerd), zou je de kwintencirkel ook wel kwartencirkel kunnen noemen.

De mineur toonladders in de kwintencirkel

Aangezien de natuurlijk mineur toonladders precies dezelfde noten bevatten als hun relatieve majeur toonladders, kan de kwintencirkel ook gebruikt worden om de natuurlijk mineur toonladders in weer te geven.

Omdat bijvoorbeeld A natuurlijk mineur uit exact dezelfde noten bestaat als C majeur, kunnen we A mineur op dezelfde plaats in de kwintencirkel zetten als C majeur.

Zo kunnen we elke natuurlijk mineur toonladder op dezelfde plaats in de kwintencirkel zetten als zijn relatieve majeur toonladder. We krijgen dan de volgende uitgebreide kwintencirkel:

(de mineur toonladders worden hierin aangegeven door de nootnaam gevolgd door een klein ‘m’)

Waarom heb je een kwintencirkel nodig?

Er zijn veel gevallen te noemen waarbij het handig is een kwintencirkel te gebruiken. Ik noem er hier 3:

• In de uitgebreide kwintencirkel heb je een snel en duidelijk overzicht van het aantal kruizen en mollen in elke majeur en natuurlijk mineur toonladder plus een overzicht van alle relatieve mineur/majeur verhoudingen.
• Een kwintencirkel kan gebruikt worden om makkelijk een muziekstuk te transponeren.
• De kwintencirkel laat ook heel duidelijk zien waarom majeur toonladders die een zwarte toets-noot als grondtoon hebben in de meeste gevallen (behalve bij Fis) met mollen worden geschreven in plaats van met kruizen.

Het laatste punt heeft wat uitleg nodig. Laat ik bijvoorbeeld eens kijken naar de Es (Eb) majeur toonladder die 3 mollen heeft.

Es (Eb) is enharmonisch gelijk aan Dis (D#), dus laten we eens kijken naar hoe de Dis majeur toonladder eruit ziet.

Laten we eerst eens onderzoeken hoeveel kruizen er in de Dis majeur toonladder zitten: we beginnen in de kwintencirkel bij Fis (F#) majeur, deze majeur toonladder heeft 6 kruizen.

Vanaf Fis, gaan we in 3 stappen naar Dis (Fis -> Cis -> Gis -> Dis). Herinner je dat elke stap met de klok mee overeenkomt met een extra kruis in de toonladder. Dus vanaf Fis, met 6 kruizen, komen er 3 kruizen bij. Dis majeur heeft dus in totaal 9 kruizen!

Laten we eens met behulp van de majeur-formule (1 1 ½ 1 1 1 ½ ) de noten van de Dis majeur toonladder bepalen:

Vanaf:

• Dis (D#), een hele toon (1) naar Eis (E#)
• Eis (E#), een hele toon (1) naar Fisis (F##) (!)
• Fisis (F##), een halve toon (½) naar Gis (G#)
• Gis (G#), een hele toon (1) naar Ais (A#)
• Ais (A#), een hele toon (1) naar Bis (B#)
• Bis (B#), een hele toon (1) naar Cisis (C##) (!)
• Cisis (C##), een halve toon (½) naar Dis (D#)

Dus de Dis (D#) majeur toonladder is:

Dis Eis Fisis Gis Ais Bis Cisis Dis

(D# E# F## G# A# B# C## D#)

Zoals je ziet: een totaal van 9 kruizen (tel D# niet dubbel!).

Vergelijk dit eens met de Es (Eb) majeur toonladder:

Eb F G Ab Bb C D Eb

En nu vraag ik je: “Welke majeur toonladder heb jij liever? Die van Es majeur (3 mollen) of die van Dis majeur (9 kruizen).”

Ik denk dat ik het antwoord al weet…